Na mocy bulli Papieża Piusa VII ?Quemadmodum Romanorum Pontificum? z dnia 23 września 1805 roku powołana została do istnienia diecezja lubelska ze stolicą biskupią w Lublinie. Dzisiaj, 23 września 2016 r. przypada kolejna, 211. rocznica tego wydarzenia.
W momencie powstania diecezja lubelska obejmowała teren o powierzchni 23 250 km2 i liczyła 330 tys. ludzi. Podzielona była na 17 dekanatów i 214 parafii. Obecnie diecezją zarządza 12. biskup diecezjalny, a w ciągu przeszło dwóch wieków diecezji pracowało w niej 19 biskupów pomocniczych.
Pierwszym biskupem lubelskim (1805-1924) został bp Wojciech Skarszewski, późniejszy arcybiskup warszawski i prymas Królestwa Polskiego. Na nową siedzibę katedralną przeznaczono kościół pojezuicki pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, który w początkowym okresie ze względu na duże zdewastowanie obiektu nie mógł spełniać swoich funkcji. Do czasu odrestaurowania kościoła katedralnego w Lublinie w 1818 roku, kapituła katedralna pozostawała w Krasnymstawie, a biskup rezydował w Kumowie.
BISKUPI I ARCYBISKUPI LUBELSCY:
? bp Wojciech Józef Skarszewski ? (23.09.1805 ? 12.07.1824)
? bp Józef Marcelin Dzięcielski ? (19.12.1825 ? 14.02.1839)
? bp Wincenty Pieńkowski ? (27.09.1852 ? 21.11.1863)
? bp Walenty Baranowski ? (22.12.1871 ? 12.08.1879)
? bp Kazimierz Józef Wnorowski ? (15.03.1883 ? 20.04.1885)
? bp Franciszek Jaczewski ? (30.12.1889 ? 23.07.1914)
? bp Marian Leon Fulman ? (24.09.1918 ? 18.12.1945)
? bp Stefan Wyszynski ? (25.03.1946 ? 12.11.1948)
? bp Piotr Kałwa ? (30.05.1949 ? 17.071974)
? abp Boleslaw Pylak (27.06.1975 ? 14.06.1997)
? abp Józef Mirosław Życiński ? (14.06.1997 ? 10.02.2011)
? abp Stanisław Budzik (26.09.2011 ? )
Historia diecezji lubelskiej nieustannie splatała się z trudną historią Polski. Powołanie do życia nowego biskupstwa w Lublinie zbiegło się z tragicznymi dla Polski czasami rozbiorów. Miało to oczywiście wpływ na kształtowanie życia kościelnego w diecezji lubelskiej. Likwidowano wszelkie instytucje podtrzymujące nadzieje narodowe i kulturę polską. Kasowano zakony, antagonizowano wiernych różnych wyznań wykorzystując sytuację, że teren diecezji był miejscem zamieszkania dla katolików, prawosławnych i unitów. Przez przeszło sto lat nie pozwalano na swobodną działalność pastoralną, uzupełnianie sieci parafialnej, tworzenie nowych miejsc kultu.
Większe zmiany zaczęły dokonywać się w diecezji lubelskiej w okresie II Rzeczypospolitej. Na stolicy biskupiej w Lublinie zasiadał wówczas bp Marian Leon Fulman. Uzupełniono przestarzałą sieć parafialną tworząc około 100 nowych parafii, zreorganizowano i usprawniono duszpasterstwo, powołano do życia szereg instytucji przykościelnych takich jak placówki charytatywne, szkoły. Nie bez znaczenia jest także fakt powstania w 1918 roku Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, którego wielkim kanclerzem jest każdorazowy biskup lubelski.
Równie trudne były czasy wojen światowych, a szczególnie II wojny światowej. Aresztowano wówczas i zamordowano tysiące wiernych, w obozach oddało życie wielu kapłanów, w tym bł. bp Władysław Goral oraz 55 kapłanów lubelskich, zniszczono wiele kościołów i kaplic. Bp Marian Leon Fulman został aresztowany, przewieziony do obozu koncentracyjnego, a następnie do końca wojny internowany.
Po wojnie trud odbudowy diecezji ze zniszczeń wojennych podjął bp Stefan Wyszyński ? późniejszy Prymas Polski. Jednak działania Kościoła znów natrafiały na kolejne problemy. W ramach planowej ateizacji Kościół nieustannie napotykał utrudnienia w posłudze duszpasterskiej, a także w funkcjonowaniu administracyjnym i organizacyjnym.
Dopiero lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte XX wieku, mimo wciąż istniejących problemów, charakteryzowały się wielkim dziełem budowy nowych obiektów sakralnych i rozwojem sieci parafialnej w diecezji. W ciągu 22 lat pasterzowania abpa Bolesława Pylaka (1975-1997) utworzono 142 nowe parafie i zbudowano 146 świątyń parafialnych, 255 kaplic filialnych i niezliczoną liczbę mniejszych obiektów przysakralnych.
25 marca 1992 r., na mocy bulli ?Totus Tuus Poloniae Populus? papieża Jana Pawła II, podniesiono diecezję lubelską do rangi archidiecezji i ustanowiono w Lublinie metropolię, a biskup lubelski podniesiony został do godności arcybiskupa metropolity.
Obecnie Archidiecezja Lubelska obejmuje obszar 9.108 km2, podzielony na 28 dekanatów i 271 parafii. Do diecezji należy 928 księży diecezjalnych pracujących w parafiach, instytucjach, uczelniach, w krajach misyjnych i wśród Polonii oraz rencistów i emerytów. Diecezją zarządza abp Stanisław Budzik, a wspierają go biskupi pomocniczy: bp Mieczysław Cisło, bp Józef Wróbel oraz pełniący obecnie obowiązki sekretarza generalnego Konferencji Episkopatu Polski bp Artur Miziński.
LUBELSCY BISKUPI POMOCNICZY:
? bp Jan Kanty Lenczowski ? (4.09.1767 – 15.07.1807)
? bp Józef Szczepan Koźmian ? (4.08.1819 – 14.05.1822)
? bp Maurycy Mateusz Wojakowski ? (24.12.1824 – 2.02.1845)
? bp Walenty Baranowski ? (1857 – 22.12.1871)
? bp Adolf Józef Bożeniec Jełowicki ? (9.11.1918 – 7.07.1937)
? bł. bp Władysław Goral ? (10.08.1938 – 1945)
? bp Zdzisław Gołiński ? (28.03.1947 – 22.04.1951)
? bp Tomasz Wilczyński ? (26.05.1952 – 5.11.1956)
? bp Henryk Strąkowski ? (3.05.1958 – 6.06.1965)
? bp Jan Mazur ? (25.04.1961 – 26.09.1968)
? bp Bolesław Pylak (19.03.1966 – 27.06.1975)
? bp Edmund Ilcewicz ? (18.03.1969 – 12.09.1981)
? bp Zygmunt Kamiński ? (16.10.1975 – 14.01.1983)
? bp Piotr Hemperek ? (7.05.1982 – 4.07.1992)
? bp Jan Śrutwa (4.08.1984 – 25.03.1992)
? bp Ryszard Karpiński (28.09.1985 – od 1.01.2012 senior)
? bp Mieczysław Cisło (13.12.1997 – )
? bp Artur Grzegorz Miziński (3.05.2004 – )
? bp Józef Wróbel (1.07.2008 – )
źródło: Ks. M. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny, Lublin 1985
